Bibliotheca Rosenthaliana

Leeser Rosenthal (Nasielsk 1794 - Hannover 1868) verzamelde een groot aantal zeldzame en belangrijke hebraïca en judaïca. Bij zijn overlijden op 7 augustus 1868 was de bibliotheek uitgegroeid tot de grootste privécollectie op dit gebied in Duitsland. De Bibliotheca Rosenthaliana maakt sinds 1880 deel uit van de Universiteitsbibliotheek, nu van de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.

De eerste bibliothecaris van de Bibliotheca Rosenthaliana was Meijer Marcus Roest, die al in 1875 op verzoek van de familie Rosenthal de eerste gedrukte catalogus van de privécollectie van Leeser Rosenthal had vervaardigd. Onder Roests leiding, en met middelen afkomstig van de familie, begon de omvorming van de collectie van een Duitse Verlichtingsbibliotheek naar een algemene bibliotheek op het gebied van de joodse cultuurgeschiedenis, waarin Nederland een zwaartepunt vormde. Dit proces werd door Roests opvolger Jeremias Meijer Hillesum, die van 1890 tot 1930 conservator was, voortgezet, zij het dat na de Eerste Wereldoorlog de financiële verantwoordelijkheid voor de Bibliotheca Rosenthaliana werd overgenomen door de gemeente Amsterdam, omdat de fondsen waarin ten behoeve van de bibliotheek belegd was hun waarde hadden verloren. De collectie werd en wordt uitgebreid met omvangrijke aankopen op binnen- en buitenlandse veilingen, alsmede door talloze schenkingen. Onder Hillesum en diens opvolger Louis Hirschel, die tot aan het begin van de Tweede Wereldoorlog conservator was, werden ook de banden met de joodse gemeenschap in Amsterdam en daarbuiten versterkt en werd de Bibliotheca Rosenthaliana het belangrijkste centrum voor de bestudering van de geschiedenis van de joden in Nederland.

Na Tweede Wereldoorlog, toen een belangrijk deel van de collectie door de Duitsers geconfisqueerd was, stonden de eerste jaren in het teken van de wederopbouw. De collectie werd vrijwel integraal geretourneerd, maar de joodse gemeenschap die voorheen door de bibliotheek bediend werd, was er niet meer. Leo Seeligmann was van 1946 tot 1949 conservator van de bibliotheek. Leo Fuks, die van 1949 tot 1973 conservator was, heeft de Bibliotheca Rosenthaliana nieuw leven ingeblazen door de banden met academisch Nederland en de academische wereld daarbuiten aan te halen en tegelijk, ook door talloze publicaties in de Nederlands-joodse pers, via populair-wetenschappelijke publicaties de aandacht op de bijzondere collecties van de bibliotheek te vestigen. Ook richtte Fuks in 1967 het tijdschrift Studia Rosenthaliana op. Fuks' beleid is door zijn opvolger Adri Offenberg, die van 1965 tot 2004 voor de Bibliotheca Rosenthaliana gewerkt heeft, voortgezet, waarbij de wetenschappelijke beoefening van de joodse boekwetenschap een steeds essentiëler deel werd van het dagelijks werk, hetgeen uiteindelijk ook zijn neerslag heeft gevonden in het gebruikerspubliek en in de aard van de correspondentie en dienstverlening.

De Bibliotheca Rosenthaliana neemt een centrale positie in in de joodse studies aan de Universiteit van Amsterdam, in het Nederlandse academische bestel en in het buitenland.